Ra'
Forum Koordinatör
- Katılım
- 25 Şubat 2025
- Mesajlar
- 1.469
- Tepkime puanı
- 92
- Puan
- 48
Afganistan da Abdalı kabilesinin kurduğu devlet. Aslen bir Türk boyu olan Abdaliler, Gazneliler zamanında İslam dinini kabul etmişlerdi. Uzun süre dağlarda yaşıyan bu Türk boyu, Babürlüler Devleti ile Safevi Devleti’nin arasının bozuk olduğu bir sırada, Tarnak ve Argandab vadilerine indiler. Bölgenin durumu itibariyle iki büyük devlet arasında yaşamalarına rağmen, kendi başlarına hareket ediyorlardı.
Bir süre sonra Herat eyaletinin yönetimini ele geçiren Abdaliler, üzerlerine gelen Safi Kuli Han komutasındaki İran ordusunu hezimete uğrattılar ve Nadir Şah devrine kadar bölgenin hakimi oldular. Nadir Şah, Safevi Devleti’ni yıktıktan sonra, zamanın karışıklıklarından faydalanarak, Meşhed’i ele geçiren Abdalileri yenilgiye uğrattı. Nadir Şah, Abdalilerin askeri gücünden faydalanmak ve Gılzaler kabilesini kontrol altında tutmak için, onları Kandehar bölgesine yerleştirdi.
Abdalilerin genç reisi Ahmed Han, zamanla Nadir Şah’ın çok güvendiği komutanlarından oldu. Nadir Şah’ın vefatından sonra da Kandehar’ı ele geçirerek hükümdarlığını ilan etti. 1747 (H. 1160) senesinde, Herat dahil olmak üzere Sind nehrine kadar Nadir Şah’ın ülkesinin doğu kısmına hakim oldu. Kandehar’ı başkent yapan Ahmed Şah, inciler incisi manasına gelen Dürr-i dürran lakabını aldı. Bu yüzden Abdaliler, Dürraniler diye de anılmaya başlandı. (Bkz. Ahmed Şah Dürrani.)
Kurduğu devletin en önemli mevkilerine Abdali boyunun ileri gelenlerini getiren Ahmed Şah, en önemli kararlarını bunlara danışarak alırdı. Abdaliye Devleti, bir takım boyların kendi iç teşkilatlarını olduğu gibi muhafaza ederek, güçlü bir kişinin etrafında toplanmasından meydana geldi. Devlette iktidar, sultan ile boy ileri gelenleri arasında paylaşılmıştı. İşler, Afganlıların Cirke dedikleri istişare meclislerinde karara bağlanıyordu.
Ahmed Şah, tahta çıktıktan bir süre sonra Hindistan üzerine yürüyerek Gürganilerle savaştı. Bir çok şehri ele geçirdi. Fakat Afgan ordusunun Lahor kuşatması sırasında, Ban denilen güllelerin atmadan patlaması üzerine, ordusunda panik meydana geldi ve asker savaş meydanından kaçtı. Ordu, gece olunca, Lahor kuşatmasını kaldırarak geri çekildi. Gürganilerle, sınır Sind ırmağı olmak üzere barış yapıldı.
Ahmed Şah Dürrani, 1756 (H. 1170) senesinin sonlarına doğru Pencap’a girdi ve Lahor’u aldı. Lahor’un alınmasından sonra Afgan orduları Delhi üzerine yürüdü. Bunun üzerine Gürganilerin ileri gelen bir çok devlet adamı Ahmed Şah’ı karşılamak üzere yola çıktılar. Delhi’ye 60 km. mesafede Afgan ordusunu karşılayan Gürganilerin ileri gelenleri, Ahmed Şah’dan af dilediler. Ahmed Şah, 1757 senesinin ilk ayında Delhi’deki Kale-i Mu’alla’ya girdi. Ahmed Şah’ın bu seferi sırasında İngilizler, Gürganilerin elindeki Bengal ülkesini tamamen ele geçirdiler.
Abdaliler ile, yönetimi ele geçirmek istiyen Maratalılar arasında, Ahmed Şah’ın ölümüne kadar uzun süren savaşlar oldu. Savaşların çoğu Abdalilerin galibiyetiyle sonuçlandı. Maratalılar uzun süre bir birlik kuramadılar. Ahmed Şah, daha sonra İran’a sefer düzenlemek istedi ve Osmanlı sultanı Üçüncü Mustafa Han’a bir mektup yazdı ve İranlılara karşı yapacağı seferde yardım istedi. Barıştan yana olan Sadr-ı a’zam Ragıp Paşa, Ahmed Şah’ın, İran seferindeki gayesinin, münafıkları yenilgiye uğratmak değil de toprak elde etmek olduğunu anladığı için, nazik bir lisanla ona yardım gönderemeyeceğini bildirdi. İran seferine çıkamayan Ahmed Şah, bir süre sonra vefat etti.
Ahmed Şah’ın 1773 (H. 1187) yılında ölümünden sonra yerine oğlu Timur Şah geçti ve hükümet merkezini Kandehar’dan Kabil’e nakletti.
Babasının bıraktığı devleti muhafazaya çalışan Timur Şah, içte kabile çatışmalarına ve dıştan gelen saldırılara karşı koyuyordu. Bununla beraber bazı bölgelerin elinden çıkmasına mani olamadı. Yirmi senelik bir saltanattan sonra, 1793 (H. 1208) de vefat etti. Yerine oğlu Zaman Şah geçti. Zaman Şah, yedi sene iktidarda kaldıktan sonra, 1800 (H. 1215) yılında kardeşi Mahmud Şah tarafından tahttan indirilip, hapsedildi. Diğer kardeşi Şücaül-Mülk, tahta çıkan Mahmud Şah’a isyan etti. Kabil’i ele geçirip tekrar Zaman Şah’ı başa geçirdi. Fakat vezir Fetih Han’ın Şücaül-Mülk’ü yenmesi üzerine Mahmud Şah tekrar hükümdar oldu. Fetih Han’ın nüfuzu arttı. Mahmud Şah’ın her hareketi kontrolü altındaydı. Fetih Han’ın kardeşi ve istikbalin büyük hükümdarı Dost Muhammed’in namı duyulmaya başladı. Ailevi bir sebepten, halk arasında çok sevilen Fetih Han’ın öldürülmesine rıza göstermesi, Mahmud Şah’ın ikbalinin sönmesine sebeb oldu. Kardeşinin öldürüldüğünü öğrenen Dost Muhammed, topladığı kuvvetlerle Mahmud Şah’ın ordusunu 1818’de yenilgiye uğrattı ve Kabil’den kaçırttı. Mahmud Şah 1829 (H. 1245) da ölümüne kadar Herat’da kaldı. Yerine geçen oğlu Kamran’ın 1842 (H. 1258) de vefatına kadar Abdaliye devleti Herat’ta devam etti. Kamran’ın ölümü ile Abdaliye, diğer adıyla Sadozaylar veya Dürraniler hanedanı sona erdi. Yeni Afgan devletinin başına Dost Muhammed Han geçti. Mahmud Şah’ın kardeşi Şücaül-Mülk’ü mağlub ederek tekrar Hindistan’a kaçıran Dost muhammed Han, Kabil’de emirliğini ilan etti. Kamran’ın vefatına kadar Herat hariç bütün Afganistan’a, 1842’den sonra da ülkenin tamamına hakim oldu.
Ahmed Şah Dürrani’den sonra taht kavgaları ortaya çıktı. Sonunda saltanat hırsıyla yanıp tutuşan şehzadelerin zaaflarından istifade eden İngilizler, Afganistan’a sızdılar. Hile ve desisenin her türlüsünü gayeleri için mubah sayan bu zalimler, az sayıda fakat iyi yetiştirilmiş adamları sayesinde, kardeşi kardeşe vurdurarak, Afganistan ve Hindistan’da kapanmayan yaralar açtılar. İstedikleri an bu yaraları kanatarak, kendilerine çeşitli menfaatler te’min ettiler ve insanların acı çekmesinden vahşi bir zevk aldılar.
Abdali hükümdarları
Tahta çıkış tarihi
Ahmed Şah Dürrani
1747 (H. 1160)
Timur Şah
1773 (H. 1187)
Zaman Şah
1793 (H. 1207)
Mahmud Şah (Birinci defa)
1800 (H. 1215)
Şah Suca (Birinci defa)
1803 (H. 1218)
Mahmud Şah (ikinci defa)
1809 (H. 1224)
Ali Şah
1818(H. 1233)
Şah Suca’ (ikinci defa)
1839 (H. 1225)
Feth Ceng
1842 (H. 1258)
1) The Cambridge History of India; cild-4, sh. 371
2) Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Name-i Hümayun Defteri; nr. 8, sh. 460
3) Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Name-i Hümayun Defteri; nr. 8, sh. 485
4) Kamus-ül-a’lam; cild-1, sh. 527
5) Sirac-üt-tevarih; cild-1, sh. 9
6) Name-i Ahmed Şah Baba benam-ı Sultan Mustafa salis Osmani, Gulam Geylani Celali, Kabil 1346
Bir süre sonra Herat eyaletinin yönetimini ele geçiren Abdaliler, üzerlerine gelen Safi Kuli Han komutasındaki İran ordusunu hezimete uğrattılar ve Nadir Şah devrine kadar bölgenin hakimi oldular. Nadir Şah, Safevi Devleti’ni yıktıktan sonra, zamanın karışıklıklarından faydalanarak, Meşhed’i ele geçiren Abdalileri yenilgiye uğrattı. Nadir Şah, Abdalilerin askeri gücünden faydalanmak ve Gılzaler kabilesini kontrol altında tutmak için, onları Kandehar bölgesine yerleştirdi.
Abdalilerin genç reisi Ahmed Han, zamanla Nadir Şah’ın çok güvendiği komutanlarından oldu. Nadir Şah’ın vefatından sonra da Kandehar’ı ele geçirerek hükümdarlığını ilan etti. 1747 (H. 1160) senesinde, Herat dahil olmak üzere Sind nehrine kadar Nadir Şah’ın ülkesinin doğu kısmına hakim oldu. Kandehar’ı başkent yapan Ahmed Şah, inciler incisi manasına gelen Dürr-i dürran lakabını aldı. Bu yüzden Abdaliler, Dürraniler diye de anılmaya başlandı. (Bkz. Ahmed Şah Dürrani.)
Kurduğu devletin en önemli mevkilerine Abdali boyunun ileri gelenlerini getiren Ahmed Şah, en önemli kararlarını bunlara danışarak alırdı. Abdaliye Devleti, bir takım boyların kendi iç teşkilatlarını olduğu gibi muhafaza ederek, güçlü bir kişinin etrafında toplanmasından meydana geldi. Devlette iktidar, sultan ile boy ileri gelenleri arasında paylaşılmıştı. İşler, Afganlıların Cirke dedikleri istişare meclislerinde karara bağlanıyordu.
Ahmed Şah, tahta çıktıktan bir süre sonra Hindistan üzerine yürüyerek Gürganilerle savaştı. Bir çok şehri ele geçirdi. Fakat Afgan ordusunun Lahor kuşatması sırasında, Ban denilen güllelerin atmadan patlaması üzerine, ordusunda panik meydana geldi ve asker savaş meydanından kaçtı. Ordu, gece olunca, Lahor kuşatmasını kaldırarak geri çekildi. Gürganilerle, sınır Sind ırmağı olmak üzere barış yapıldı.
Ahmed Şah Dürrani, 1756 (H. 1170) senesinin sonlarına doğru Pencap’a girdi ve Lahor’u aldı. Lahor’un alınmasından sonra Afgan orduları Delhi üzerine yürüdü. Bunun üzerine Gürganilerin ileri gelen bir çok devlet adamı Ahmed Şah’ı karşılamak üzere yola çıktılar. Delhi’ye 60 km. mesafede Afgan ordusunu karşılayan Gürganilerin ileri gelenleri, Ahmed Şah’dan af dilediler. Ahmed Şah, 1757 senesinin ilk ayında Delhi’deki Kale-i Mu’alla’ya girdi. Ahmed Şah’ın bu seferi sırasında İngilizler, Gürganilerin elindeki Bengal ülkesini tamamen ele geçirdiler.
Abdaliler ile, yönetimi ele geçirmek istiyen Maratalılar arasında, Ahmed Şah’ın ölümüne kadar uzun süren savaşlar oldu. Savaşların çoğu Abdalilerin galibiyetiyle sonuçlandı. Maratalılar uzun süre bir birlik kuramadılar. Ahmed Şah, daha sonra İran’a sefer düzenlemek istedi ve Osmanlı sultanı Üçüncü Mustafa Han’a bir mektup yazdı ve İranlılara karşı yapacağı seferde yardım istedi. Barıştan yana olan Sadr-ı a’zam Ragıp Paşa, Ahmed Şah’ın, İran seferindeki gayesinin, münafıkları yenilgiye uğratmak değil de toprak elde etmek olduğunu anladığı için, nazik bir lisanla ona yardım gönderemeyeceğini bildirdi. İran seferine çıkamayan Ahmed Şah, bir süre sonra vefat etti.
Ahmed Şah’ın 1773 (H. 1187) yılında ölümünden sonra yerine oğlu Timur Şah geçti ve hükümet merkezini Kandehar’dan Kabil’e nakletti.
Babasının bıraktığı devleti muhafazaya çalışan Timur Şah, içte kabile çatışmalarına ve dıştan gelen saldırılara karşı koyuyordu. Bununla beraber bazı bölgelerin elinden çıkmasına mani olamadı. Yirmi senelik bir saltanattan sonra, 1793 (H. 1208) de vefat etti. Yerine oğlu Zaman Şah geçti. Zaman Şah, yedi sene iktidarda kaldıktan sonra, 1800 (H. 1215) yılında kardeşi Mahmud Şah tarafından tahttan indirilip, hapsedildi. Diğer kardeşi Şücaül-Mülk, tahta çıkan Mahmud Şah’a isyan etti. Kabil’i ele geçirip tekrar Zaman Şah’ı başa geçirdi. Fakat vezir Fetih Han’ın Şücaül-Mülk’ü yenmesi üzerine Mahmud Şah tekrar hükümdar oldu. Fetih Han’ın nüfuzu arttı. Mahmud Şah’ın her hareketi kontrolü altındaydı. Fetih Han’ın kardeşi ve istikbalin büyük hükümdarı Dost Muhammed’in namı duyulmaya başladı. Ailevi bir sebepten, halk arasında çok sevilen Fetih Han’ın öldürülmesine rıza göstermesi, Mahmud Şah’ın ikbalinin sönmesine sebeb oldu. Kardeşinin öldürüldüğünü öğrenen Dost Muhammed, topladığı kuvvetlerle Mahmud Şah’ın ordusunu 1818’de yenilgiye uğrattı ve Kabil’den kaçırttı. Mahmud Şah 1829 (H. 1245) da ölümüne kadar Herat’da kaldı. Yerine geçen oğlu Kamran’ın 1842 (H. 1258) de vefatına kadar Abdaliye devleti Herat’ta devam etti. Kamran’ın ölümü ile Abdaliye, diğer adıyla Sadozaylar veya Dürraniler hanedanı sona erdi. Yeni Afgan devletinin başına Dost Muhammed Han geçti. Mahmud Şah’ın kardeşi Şücaül-Mülk’ü mağlub ederek tekrar Hindistan’a kaçıran Dost muhammed Han, Kabil’de emirliğini ilan etti. Kamran’ın vefatına kadar Herat hariç bütün Afganistan’a, 1842’den sonra da ülkenin tamamına hakim oldu.
Ahmed Şah Dürrani’den sonra taht kavgaları ortaya çıktı. Sonunda saltanat hırsıyla yanıp tutuşan şehzadelerin zaaflarından istifade eden İngilizler, Afganistan’a sızdılar. Hile ve desisenin her türlüsünü gayeleri için mubah sayan bu zalimler, az sayıda fakat iyi yetiştirilmiş adamları sayesinde, kardeşi kardeşe vurdurarak, Afganistan ve Hindistan’da kapanmayan yaralar açtılar. İstedikleri an bu yaraları kanatarak, kendilerine çeşitli menfaatler te’min ettiler ve insanların acı çekmesinden vahşi bir zevk aldılar.
Abdali hükümdarları
Tahta çıkış tarihi
Ahmed Şah Dürrani
1747 (H. 1160)
Timur Şah
1773 (H. 1187)
Zaman Şah
1793 (H. 1207)
Mahmud Şah (Birinci defa)
1800 (H. 1215)
Şah Suca (Birinci defa)
1803 (H. 1218)
Mahmud Şah (ikinci defa)
1809 (H. 1224)
Ali Şah
1818(H. 1233)
Şah Suca’ (ikinci defa)
1839 (H. 1225)
Feth Ceng
1842 (H. 1258)
1) The Cambridge History of India; cild-4, sh. 371
2) Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Name-i Hümayun Defteri; nr. 8, sh. 460
3) Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Name-i Hümayun Defteri; nr. 8, sh. 485
4) Kamus-ül-a’lam; cild-1, sh. 527
5) Sirac-üt-tevarih; cild-1, sh. 9
6) Name-i Ahmed Şah Baba benam-ı Sultan Mustafa salis Osmani, Gulam Geylani Celali, Kabil 1346
